Augusto Monti e «I Sanssôssì»

A-i é 'n lìber che tuj ij piemontèis a duvrìo lese. Për tante rason. Përchè a parla 'd Piemont (e 'd Turin) an tante manere. Përchè a conta na stòria ch'a va da Napoleon a la guera dël 15-18. Përchè a l'é scrit benìssim, combin ch'a sia nen pròpe na scritura pian-a. Përchè an parla tan ëd Risorgiment (e con un ghëddo bin barivel). Përchè 'ncora ancheuj a peul fé gòj a chi - piemontèis - a sa che ij piemontèis a l'han savù vardé bin lontan e bin an përfond a l'Italia: e 'dcò - miraco - a l'Italia meridional (bastrìa dì come serti piemontèis a l'abio savù pijé l'ande con la fiusa che travajé an «Bassa Italia» a fùissa na manera giusta për giuté la carzà dl'Unità, fidej al prinsipe 'd Massimo d'Azeglio che «fàita l'Italia»… con lòn ch'a seguita). Tut curt, parloma d'Augusto Monti e dël sò lìber pì amportant, «I Sanssôssì» (la scrittura a l'é cola 'd Viriglio, cola dël caplèt, con tut che Monti a l'abia peuj conossù 'dcò Pacòt a l'abia scrit ant la manera dij Brandé, come d'àutra part a l'avìa fàit Pare Frusta). Un nòm ch'a l'é bel arcordé an cost agn sent e sinquantenare, përchè Monti a l'é stàit n'amis dël piemontèis come pòchi, con tut ch'a l'abia scrit squasi sempe an italian. A va dit sùbit che 'l piemontèis a lo conossìa benìssim e a va arcordà che ant un dij sò artìcoj publicà an sl'arvista «La Voce» (soma al 23 d'otober dël tërdes) a scrivìa, parland dla fija ch'a l'era naje e che a sarìa 'ndàita a balia ant un pais bin sernù: «Del quale paese imparerà il dialetto e lo parlerà in casa con noi … la ”lingua padre”, non già l'italiano composito che parlan gl'impiegati». Gnun-e intension 'd parlé d'antlora për ancheuj (na frisa 'd testa la mantjoma), ma mach 'd dì che Monti a l'avìa a cheur sò piemontèis. An efet ant ij «Sanssôssì» (chi a veul trovelo a peul sërchelo da L'Araba Fenice 'd Coni, ùltima editriss) le paròle piemontèise a son tante: espression locaj, dij pòst dël Lissandrin (Monasté prima 'd tuj, doa a l'era nà), manere 'd dì, proverbi. Ma nen mach lì. Arcordrìa volenté - giusta për nen dësmentjé che l'Unità d'Italia a contrasta nen con le region, ij proverbi ch'a fan part d'un sò articol publicà an sl'arvista «Il Ponte» dël 1949: «Fà 'd l'òm», «Loda 'l brich e tente a la pian-a». E peuj 'ncora: «Fà 'l tò dover e chërpa», «La nebia a sta pa 'n s'ij brich», «La paura a l'é faita 'd gnente ». Cite perle 'd n'òm d'Unità, ch'a-j vorìa bin a soa tera. Fa nen mal arcordelo. ëd Giovanni Tesio - da TORINOsette ëd La Stampa dj'11 ëd mars dël 2011

Indietro