L’Inteligensa Artifissial al servissi dël piemontèis

Piemontèis Ancheuj n° 5, Magg 2025
Beppe Sanero (Dragonòt)

Ant ël nùmer ëd Piemontèis Ancheuj surtì a mars ‘25, a l’é parlasse ‘d n’Inteligensa Artifissial ch’a parla (për la precision a scriv) bastansa bin la lenga piemontèisa.
Costa Inteligensa Artifissial (abrevià AI, da l’inglèis Artificial Intelligence) a l’é stàita realisà da l’asienda cinèisa DeepSeek. J’àutre AI, fin-a l’ùltima surtìa, Grok-3 dël famos Elon Musk, a l’han na conossensa scarsa dël piemontèis e, për lòn ch’a rësguarda ‘l piemontèis, për adess a servo a gnente.
Na vòlta dëscurvì che na AI a peul rësponde bin an piemontèis, ël prim pensé ch’a ven an ment a l’é col ëd dovrela al servissi dla lenga piemontèisa.
Qualsëssìa angign anventà da l’òm a l’ha ‘l but d’alegerì ‘l travàj ëd l’òm, ëd semplifichelo e ‘d velociselo. J’AI a fan nen ecession e a l’han pròpi costi obietiv.

Për esempi, un travaj ripetitiv, fatigos e ch’a stofìa a l’é col dë scrive le vos o artìcoj dla Wikipedia an lenga piemontèisa. A l’é fatigos përchè a venta sërché d’anformassion dzora a d’argoment che magara as conòsso nen, a venta buteje ansem, espandje o riassumje, sërché la bibliografìa, e via fòrt.
E antlora, përchè nen fé scrive le vos ëd Wikipedia da l’AI? A basta ciamé a l’AI dë scrive n’artìcol con un determinà tìtol e l’AI a lo pronta an men ëd na minuta. A l’é vera che d’apress a venta rivëdde ‘l contnù e la forma, ma ‘l pi dël travaj a l’é fàit.
A venta rivëdde ‘l contnù dzortut përchè l’AI a tira a contestualisé la vos për ël Piemont, sovens an manera pitòst sforsà, e la solussion pi lesta a l’é cola ‘d tiré via coste forsadure. A venta ‘dcò rivëdde la forma, përchè mincatant l’AI a sbalia a fé le concordanse. N’àutra còsa che l’AI a sbalia sovens a l’é ‘l plural dle paròle ch’a finisso an “l” (“caval”, “animal”, e via fòrt).
Na vira fàit coste revision, la vos a peul esse publicà: mediament a-i va meno d’un quart d’ora për vos. An costa manera, an pòche sman-e a son già stàite scrivùe scasi 500 vos, con l’agiut fondamental ëd l’AI.

Na seconda esigensa che l’AI a l’ha già arzolvù a l’é stàita cola d’un Tradutor Piemontèis. A-i era già un Dissionari Piemontèis (amplementà com App për Android) ma a traduvìa mach na paròla për vòlta, e anvece la gent a provava a fé traduve dle fras complete, avend com arzultà dj’eror.
E antlora, ancor na vira, përché nen fé traduve le fras da l’AI?
Për nen compliché la vita a la gent e për nen obligheje a dëscariesse n’àutra App, a l’é stàita giontà na funsion a l’App Dissionari Piemontèis con un boton ch’as ciama “Tradutor sperimental (powered by AI)”. Fin-a ‘l nòm dël boton a dis che la tradussin a l’é sperimental e peui, andasend anans, a së spiega che l’AI a peul falisse, che j’arzultà a peulo conten-e dj’eror e che a venta avèj passiensa e speté un pòch l’arspòsta, përché l’AI a peul buteje fin a 30 second për arsponde.
Combin ch’a-i sio coste avertense, i prim arzultà a son ancoragiant. Për esempi, ij prim tre vers dël sonèt “L’infinì” ëd Giacomo Leopardi (“Sempre caro mi fu quest’ermo colle, / e questa siepe, che da tanta parte / dell’ultimo orizzonte il guardo esclude.”) ël tradutor a-j vòlta parèj: “Sempre car am l'é stàit sto còl solitari, / e sta sëppa, ch'a scancela da na gran part / ëd l'ùltim orisont la vista.”.
Considerand che as part da n’italian nen pròpi sempi, j’arzultà a son pa da campé via. Për prové con la prosa, l’inissi djë “Spos ampromis” ëd Lissander Manzon (“Quel ramo del lago di Como, che volge a mezzogiorno, tra due catene non interrotte di monti,...”) a l’é voltà parèj: “Col ram dël Lagh ëd Còm, ch'as vira vers mesdì, an tra doe file 'd montagne nen antërpà,...”.

Për finì, analisand l’usagi dl’App Dissionari Piemontèis, as vëddìa che a j’ero sercà tante paròle e fras an spagneul, ch’a podìo nen esse trovà, përché j’ùniche diression possible a j’ero italian-piemontèis e piemontèis-italian. Sicurament coste arserche a son fàite da j’amis piemontèis d’Argentin-a e, da già che l’AI a peul traduve da lë spagneul al piemontèis sensa sfòrs, përché nen deje la possibilità ai piemontèis ch’a vivo da l’autra part dël mond d’avèj a disposission un tradutor da spagneul a piemontèis? An dzorpì, da già che l’AI a peul traduve qualsëssìa lenga an piemontèis, e da già che ‘l gròss dël travaj a lo fà chila, përché nen fé un tradutor multi-lenga për ël piemontèis?
Për adess ël tradutor a l’é stàit përsonalisà për chi ch’a l’ha lë sviciofonin (smartphone) ampostà an italian, spagneul, fransèis, inglèis o filipin; për tute j’àutre lenghe as part da l’inglèis.
E adess cheich esempi. L’inissi dël “Don Quijote” ed Cervantés (“En un lugar de la Mancha, de cuyo nombre no quiero acordarme, no ha mucho tiempo que vivía un hidalgo de los de lanza en astillero, adarga antigua, rocín flaco y galgo corredor.”) a l’é voltà parèj: “An un pòst dla Mancha, ëd sò nòm i veuj pa arcordeme, pa vàire temp fa a-i vivìa un nòbil con la lansa an astiler, scud antich, caval magher e levrier coreur.”.
Ij prim quatr vers ëd la Marsijèisa (“Allons enfants de la Patrie, / Le jour de gloire est arrivé! / Contre nous de la tyrannie, / L’étendard sanglant est levé!”) a son voltà ant sa manera sì: “Andoma fieul ëd la patria / Ël di ëd glòria a l'é rivà / Contra 'd nojàutri dla tiranìa / Lë stendard sanghënt a l'é aussà!”.
E a la fin, l’avosà fras ëd John Kennedy (“Ask not what your country can do for you – ask what you can do for your country.”) a dventa: “Ciama pa lòn che tò pais a peul fé për ti - ciama lòn che ti 't peule fé për tò pais.”.

Ël Tradutor a l’é disponìbil dal 20 ëd fërvé e a l’é bastansa dovrà, pi da lë spagneul che da l’italian, mentre a l’é ancor pa stàit dovrà da fransèis o inglèis. Na fras voltà a l’é stàita “Maíz para picar de acá a 15 días”, an piemontèis “Mais da tajé da sì a 15 di” e a conferma ch’a riva da l’àutra part dël mond, përché a l’é ant l’àutra part dël mond che an prinsipi d’avril a stan për tajé la melia.

I soma pen-e a j’inissi dl’aventura dl’Inteligensa Artifissial ant ël camp dla lenga piemontèisa. A-i é da auguresse ch’an ven-a an ment dj’àutr usagi, am manera da ocupé jë spassi prima ch’a sio ocupà e che peui a nojautr an resta mach pi da ringreté e pioré an sël làit versà.


Corsa a doi për trové Netun

Home Page Artìcoj an piemontèis